Column door Fabian Hofland

Het kan je niet ontgaan zijn dat de nieuwe Tool op het punt van uitkomen staat, dertien jaar na hun laatste album ‘10.000 Days’. In de tussentijd is iedere zucht en scheet breed uitgemeten op de diverse muzieksites en Facebookpagina’s. Wat maakt Tool zo uniek? Hoe kan de band ermee wegkomen om dertien jaar niks uit te brengen en dan vervolgens met een cd verpakking te komen die € 100,- kost? Is dat doorgeslagen perfectionisme of pure arrogantie? Gek of geniaal? Waarom houdt deze band wereldwijd zo veel fans in zijn ban?

Muziek

Vanaf hun ietwat knullige debuut EP heeft de band met iedere nieuwe release een immense sprong voorwaarts gemaakt. Hebben op ‘Opiate’ de nummers een gemiddelde speelduur van krap vier minuten, zie je op debuutalbum ‘Undertow’ weinig onder de vijf en zelfs twee tracks boven de zeven minuten. De gitaarriff is hier nog wel de basis, maar de sfeer wordt al belangrijker en de composities ook uitdagender. Het geluid is rauw, donker, zompig en het is niet verrassend dat deze plaat uit de tijd van de grunge komt. Vanaf de eerste klanken van ‘Aenima’ is al meteen duidelijk dat je geen tweede ‘Undertow’ hoeft te verwachten. De plaat klinkt veel frisser en helder, de productie is van een totaal andere orde van grote en de nummers zijn dit ook. Nummers die weer allemaal een of twee minuten langer duren dan op de voorganger. Dit zal, zo blijkt nu, voor ieder volgend Tool-album gelden. De lat wordt aanzienlijk hoger gelegd en de band zet zich voor eens en voor altijd op de kaart. Zanger Maynard James Keenan laat zijn veelzijdigheid steeds meer horen en ook het muzikale palet is aanzienlijk uitgebreid. Met elektronische drumpads voegt drummer Danny Carey nu geluiden aan de mix toe en niet onbelangrijk is het intreden van bassist Justin Chancellor. Zijn basgeluid en -spel wordt op komende albums bepalend voor het geluid van de band. Probeer ‘The Grudge’ of ‘Schism’ maar voor te stellen zonder zijn karakteristieke geluid. De nummers op derde album ‘Lateralus’ gaan regelmatig over de acht minuten heen en ‘Reflection’ duurt er zelfs elf! Er is langer aan de nummers gewerkt en het zijn niet meer riffs en wat ideeën, maar heuse composities. Geschreven, gecomponeerde en vooral volledige uitgewerkte stukken muziek. Ze trekken steeds meer naar de progressieve rock toe, of liever gezegd ze vinden steeds meer aftrek bij prog-fans. De segue’s (tussenstukjes), waren op ‘Aenima’ nog geintjes of gekke uitstapjes, hier zijn het echt verbindingselementen of in het geval van ‘Parabol’ en ‘Parabola’ een directe intro van het nummer. ‘10.000 Days’ wijkt vervolgens het minst af van zijn voorganger en trekt de lijn van ‘Lateralus’ door: lange nummers, tempowisselingen, verweven melodielijnen en vakkundig geconstrueerde composities. Het lijkt of de band zijn geluid heeft gevonden en nu voornamelijk bezig is die uit te kristalliseren en uit te breiden. De titeltrack van ‘Fear Inoculum’ is met net boven de tien minuten een ongekend lang nummer voor een single. De tijdsduur van het album is 85 minuten, voor zeven nummers en drie segue’s, en op het instrumentale ‘Chocolate Chip Trip’ na is er geen enkel nummer onder de tien minuten. Goed nieuws voor de prog-liefhebbers, minder nieuws voor de fans die ‘10.000 days’ toch al wat lang vonden.

Teksten

Saillant detail in de werkwijze van Tool is dat Keenan als allerlaatste bij het schrijven wordt betrokken. De nummers zijn voor 90% af. De bruggen, tempowisselingen en de hele opbouw ligt al vast en dan moet hij nog beginnen. Bijzondere aanpak, maar hij zegt zelf niet anders te kunnen werken. Dat maakt het des te indrukwekkender dat hij zijn thematische teksten kan laten werken op het reeds vol geschilderde canvas, en dan ook nog eens het soort tussenstukjes en zijstapjes schrijven als bij ‘Aenema’ en ‘Vicarious’. Daarnaast maakt hij het zichzelf niet makkelijk door de tekst van het nummer ‘Lateralus’, met zijn 9/8 – 8/8 – 7/8 verschuivende maten, op te hangen aan de fibonacci sequence waarbij zijn tekstregels oplopend 1,1,3,5 en 8 lettergrepen bevatten. Dit alles omdat ze bij toeval ontdekten dat 978 het 16e getal uit de fibonacci rij is.

Inhoudelijk gaan de teksten veelal over vooruitgang en persoonlijke ontwikkeling, wat de band als geheel als belangrijkste boodschap ziet van hun muziek, waarbij Keenan zich ook vaak negatief uitlaat over georganiseerde geloven en andere groeperingen die menselijke groei volgens hem juist tegenhoudt. Op het laatste album liet hij zich van zijn meer persoonlijke kant zien; de 10.000 dagen van de titel staan voor de 27 jaar die zijn moeder nog geleefd heeft met de gevolgen van haar beroerte. 

‘Fear Inoculum’, het injecteren van angst, zou gezien de huidige stand van zaken in de wereld, de eerste keer kunnen zijn dat de politiek doorkomt in zijn teksten. Het is hoe dan ook het eerste Tool album waarvan de teksten in het boekje staan.

Artwork

De muziek van Tool is ook onlosmakelijk verbonden met het visuele aspect. Na de donkere en intrigerend sobere hoes van ‘Undertow’, begon de band al snel de grenzen van wat een cd verpakking kan zijn op te rekken. ‘Aenima’ verscheen in Amerika op cd met een lenticular cover die als het ware het artwork tot leven bracht; een draaiend oog, een kaart van Amerika waar Californië onder water komt te staan (Arizona Bay) en een bewegende bandfoto. ‘Lateralus’ bevat een op transparant plastic gedrukt cd-boekje waar je langzaam door de menselijke anatomie bladert, tot je daar uiteindelijk voorbij gaat. ‘10.000 Days’ wordt geleverd met twee stereoscopische glazen die het artwork en de bandfoto’s tot 3D afbeeldingen maken en nu is er dus een deluxe cd met ingebouwd 4” beeldscherm met aanvullende visuals op het artwork. Dit is veelal het werk van Adam Jones, in samenwerking met andere kunstenaars en ontwerpers. Niet verrassend want Jones is naast gitarist ook beeldhouwer en special effectsmaker, en werkte aan blockbusters ‘Jurassic Park’, ‘Terminator 2’ en twee ‘Nightmare on Elm Street’ delen. Deze kwaliteiten en kennis zette hij ook in bij het maken van alle Tool clips behalve ‘Hush’. De clips ademen een nogal unheimliche sfeer en bevatten veelal mensen of mensachtigen die vastzitten in een kleine ruimte. Ook hier weer een continue stijgende lijn in de kwaliteit en uitvoering.

Obsessie

Tool heeft wat men noemt een cult-following. Wereldwijd een enorme schare fans die bijna obsessief bezig is met de band. Elk teken van leven wordt gevierd. Iedere referentie in de tekst wordt uitgeplozen. Veel mensen zullen overleden comedian Bill Hicks ontdekt hebben door de sample en zijn afbeelding op ‘Aenima’. Daarnaast is er een heel netwerk van muziek waar de band het stralende middelpunt van is. Keenan’s andere bands A Perfect Circle en Puscifer liggen voor de hand, maar ook Peach zal menig fan in de kast hebben staan. De band waar Justin Chancellor in speelde voor hij bij Tool kwam, werd ook geëerd met een cover van hun nummer ‘You Lied’ op de ‘Salival’ boxset en Jones maakte het artwork van hun enige album ‘Giving Birth To A Stone’. De andere bassist heeft na het verlaten van de band een fascinerende psychedelische popplaat gemaakt met zijn nieuwe band/duo Lusk, om vervolgens solo onder de naam Feersum Ennjin nog een intrigerende plaat en een ep te maken. Dan is er de jarenlange vriendschap en over-en-weer samenwerking met Failure, waarbij de reünie van de band op nadrukkelijk verzoek van Keenan plaatsvond in 2014 voor diens 50ste verjaardag. Leden van Tool en Failure maakten samen het eenmalige coverproject The Replicants en frontman Ken Andrews was de video-editor van de clip voor ‘Prison Sex’. Failure en Tool touren al sinds begin jaren 90 regelmatig met elkaar en Failure’s album ‘Fantastic Planet’ is dan ook veelgeliefd onder Tool fans. Dan heb je Carey’s Pygmy Love Circus, Volto! en League of Seagulmen, en dan nog de Melvisn plaat waar Jones opduikt. Ook als Tool dus geen album uitbrengt blijft er genoeg om naar te luisteren, te lezen of in te verdiepen. 

Uniek

De reden dat Tool zo’n unieke en eigenzinnige band is, los van het feit dat de vier bandleden ieder binnen hun eigen gebied niet alleen uitblinken maar ook het experiment opzoeken, komt doordat ze de lat hoog leggen voor zichzelf. Heel hoog. Zo hoog dat het soms tot onderlinge frustratie leidt. Er wordt aan de muziek gesleuteld tot Carey, Chancellor en Jones zijn waar ze willen zijn. In het geval van ‘Fear Inoculum’ waarschijnlijk al sinds 2008, maar met zekerheid 2012, want de eerst benoemde releasedatum voor het nieuwe album door een bandlid was 2013. Dan legt Keenan zijn vocalen er overheen om van het soms technisch gevogel weer echte songs te maken.  Al is hij zelf ontzettend kritisch over zijn eigen bijdrage. Over het gebruik van de fibonacci sequence in Lateralus zei hij in een interview met Joe Rogan: “it’s already there (…) it’s like dick-jokes; I can do better”. https://youtu.be/nI63B3cY7q0 

Dat perfectionisme en die zorg die overal in zit: muziek, teksten, productie, clips, verpakkingen, artwork, bandlogo, alles! Die ongekende toewijding en volharding is juist waarom er zoveel fans zo obsessief fan van de band zijn en van alles daar omheen. Én dat maakt dat een nieuwe Tool zowel na 5 als na 13 jaar een big deal is. En met ieder nieuw album ook wel zal blijven.

Vrijdag 30 augustus komt ‘Fear Inoculum’ wereldwijd uit op deluxe- cd-verpakking met 4” beeldscherm en op de streaming diensten. Standaard cd of vinyl versie is op dit moment nog niks van bekend.